Kątownik jest to wzorzec kąta prostego, służący wielu fachowcom w branży obróbki skrawaniem, budowlanej oraz konstrukcyjnej itp. Stosowany jest do sprawdzania kąta prostego zewnętrznego jak i wewnętrznego. Składa się z dwóch prostopadłych ramion połączonych stale pod kątem dokładnie 90 stopni. Kątowniki wykonane są ze stali takich jak: stal hartowana, konstrukcyjna oraz nierdzewna lub stolarskie z drewna. Dostępne są jako przyrządy jednolite lub łączone, występują w wymiarach od 50×40 mm aż do 1000×500 mm.
Rodzaje kątowników ślusarskich
Wyróżniamy kilka rodzai kątowników ślusarskich biorąc pod uwagę materiał z jakiego zostały wykonany i ich przeznaczenia. Kątowniki wykonane z drewna są lżejsze i tańsze oraz nie poddają się korozji, lecz mają znacznie mniejszą żywotność.
| Kątownik ślusarski płaski | Kątownik ślusarski ze stopką | Kątownik ślusarski krawędziowy |
 |
 |
 |
Kątowniki metalowe są trwalsze, cięższe oraz droższe. Kątowniki ślusarskie występują najczęściej w wersji szlifowanej, co ułatwia dokładniejsze sprawdzenie kąta 90 stopni.
Kątowniki ślusarskie występują w następujących rodzajach:
- kątownik ślusarski płaski – jego ramiona posiadają tą samą grubość,
- kątownik ślusarski płaski ze stopką,
- kątownik krawędziowy – krawędzie jednego ramienia są ścięte z dwóch stron pod kątem 60 stopni,
- środkownik ślusarski – służy do wyznaczania środków podanego okręgu,
- kątownik walcowy
- kątownik nastawny ślusarski,
Kątownik ślusarski wykonany najczęściej z metalu, składa się z dwóch ramion, pomiędzy którymi jest kąt prosty. Przeznaczony jest on do sprawdzania kąta prostego, stosowane również podczas cięcia aby krawędzie w stosunku do siebie były równoległe. Kątownik stolarski zbudowany jest z uchwytu drewnianego, w którym jest osadzony pasek z blachy pod katem 90 stopni posiadający milimetrową podziałkę. Kątownik stolarski jest przeznaczony do wyznaczania i mierzenia drewnianych materiałów obrabianych, sprawdzania, czy dany kąt posiada 90 stopni, wyznaczania połowy kąta prostego jak i znajdowania środka koła.
Kątownik budowlany stosowany przy remontach i stawiania nowych obiektów. Wykonane są one ze stali hartowanej, stali nierdzewnej bądź konstrukcyjnej jako łączone lub jednolite przyrządy. Kątownik budowlany dostępny jest w następujących rodzajach:
- kątownik krawędziowy płaski,
- kątownik walcowy,
- kątownik powierzchowny z grubym ramieniem,
- kątownik krawędziowy płaski,
- kątownik powierzchniowy płaski,
- kątownik krawędziowy z grubym ramieniem,
- kątownik krawędziowy pełny,
Wymiary kątowników ślusarskich ze stopką
| Wymiar | H [mm] | L [mm] | a [mm] | t [mm] |
|---|---|---|---|---|
| 75x50 | 75 | 50 | 17 | 6 |
| 100x70 | 100 | 70 | 21 | 6 |
| 150x100 | 150 | 100 | 26 | 8 |
| 200x130 | 200 | 130 | 26 | 8 |
| 250x165 | 250 | 165 | 31 | 8 |
| 300x200 | 300 | 200 | 32 | 8 |
| 400x200 | 400 | 200 | 40 | 8 |
| 500x250 | 500 | 250 | 50 | 10 |
| 600x300 | 600 | 300 | 50 | 10 |
| 750x375 | 750 | 375 | 50 | 10 |
| 1000x500 | 1000 | 500 | 50 | 10 |
| 1500x750 | 1500 | 750 | 60 | 12 |
| 2000x1000 | 2000 | 1000 | 60 | 12 |
| 2500x1250 | 2500 | 1250 | 60 | 12 |
Wymiary kątowników ślusarskich płaskich
Na rynku dostępne są kątowniki w szerokim zakresie wymiarów. Typowe wielkości to:
- 50×40 mm
- 100×70 mm
- 200×130 mm
- 500×300 mm
- 1000×500 mm
Wybór rozmiaru zależy od wymiarów detalu, zakresu pomiaru oraz przestrzeni roboczej. Dla precyzyjnych prac inspekcyjnych zaleca się stosowanie mniejszych kątowników o wyższej klasie tolerancji.
Klasy tolerancji kątowników ślusarskich
Jednym z najważniejszych parametrów technicznych kątownika jest jego klasa dokładności, określana w normie DIN 875. Wyróżnia się cztery podstawowe klasy tolerancji kątowników:
- Klasa 0 – najwyższa dokładność, do zastosowań inspekcyjnych i pomiarów w laboratoriach kontroli jakości. Odchyłka kąta prostego nie przekracza kilku mikrometrów.
- Klasa 1 – do precyzyjnych prac warsztatowych i ustawień maszyn.
- Klasa 2 – do standardowych pomiarów i zgrubnych kontroli w produkcji.
- Klasa 3 – używana w mniej wymagających pracach ślusarskich.
Im niższy numer klasy, tym wyższa dokładność kątownika. Przykładowo, kątownik klasy 0 o długości ramienia 200 mm może mieć dopuszczalną odchyłkę nie większą niż 5 µm, natomiast klasa 2 dla tej samej długości może mieć tolerancję nawet 20 µm.
| Wymiary | H [mm] | L [mm] | a [mm] | t [mm] |
|---|---|---|---|---|
| 75x50 | 75 | 50 | 17 | 6 |
| 100x70 | 100 | 70 | 21 | 6 |
| 150x100 | 150 | 100 | 26 | 8 |
| 200x130 | 200 | 130 | 26 | 8 |
| 250x165 | 250 | 165 | 31 | 8 |
| 300x200 | 300 | 200 | 32 | 8 |
| 400x200 | 400 | 200 | 40 | 8 |
| 500x250 | 500 | 250 | 50 | 10 |
| 600x300 | 600 | 300 | 50 | 10 |
| 750x375 | 750 | 375 | 50 | 10 |
| 1000x500 | 1000 | 500 | 50 | 10 |
| 1500x750 | 1500 | 750 | 60 | 12 |
| 2000x1000 | 2000 | 1000 | 60 | 12 |
| 2500x1250 | 2500 | 1250 | 60 | 12 |
Wymiary kątowników ślusarskich krawędziowych
| Wymiar | a [mm] | b [mm] | |
|---|---|---|---|
| 25x20 | 25 | 20 | 6,1 x3,8/ 5,3x3,8 mm |
| 40x28 | 40 | 28 | 8,0x3,8/5,1 x3,8 mm |
| 63x40 | 63 | 40 | 5,5x16 mm |
| 75x50 | 75 | 50 | 5,5x16 mm |
| 100x70 | 100 | 70 | 5,5x20 mm |
| 150x100 | 150 | 100 | 7,7x25 mm |
| 200x130 | 200 | 130 | 7,7x25 mm |
| 250x160 | 250 | 160 | 7,7x30 mm |
Budowa i materiały kątowników ślusarskich
Kątownik ślusarski składa się z dwóch prostopadłych ramion połączonych na stałe pod kątem 90°. Typowa konstrukcja nie posiada żadnych elementów ruchomych, co zapewnia wysoką sztywność i niezawodność pomiaru.
Do produkcji kątowników stosuje się:
- stal hartowaną – zapewnia wysoką odporność na zużycie,
- stal nierdzewną – stosowaną w środowiskach narażonych na korozję,
- stal narzędziową – zapewnia kompromis między trwałością a ceną.
Dostępne są wersje jednolite (wykute z jednego kawałka materiału) oraz łączone (złożone z dwóch elementów zespawanych lub skręconych). Kątowniki jednolite charakteryzują się większą sztywnością i stabilnością geometryczną.
Klasa tolerancji kątowników ślusarskich
Klasa dokładności jest to wartość maksymalnego błędu, który może wystąpić podczas dokonywania pomiaru.
Tolerancja płaskości kątowników ślusarskich
| Długość [mm] | Tolerancja płaskości [stopnie] | |||
| 00 | 0 µm | 1 | 2 | |
| 40 | 2 µm | - | - | - |
| 50 | 2 µm | 3 µm | 5 µm | 10 µm |
| 70 | 2 µm | 3 µm | 5 µm | 11 µm |
| 75 | 2 µm | 3 µm | 6 µm | 11 µm |
| 100 | 2 µm | 3 µm | 6 µm | 12 µm |
| 130 | 3 µm | 3 µm | 7 µm | 13 µm |
| 150 | 3 µm | 4 µm | 7 µm | 14 µm |
| 165 | 3 µm | 4 µm | 7 µm | 15 µm |
| 175 | - | - | - | 15 µm |
| 200 | 3 µm | 4 µm | 8 µm | 16 µm |
| 250 | 3 µm | 5 µm | 9 µm | 18 µm |
| 300 | 3 µm | 5 µm | 10 µm | 20 µm |
| 330 | 3 µm | 5 µm | 11 µm | - |
| 375 | - | - | - | 23 µm |
| 500 | 4 µm | 7 µm | 14 µm | 28 µm |
| 660 | 5µm | 8 µm | 17 µm | - |
| 750 | 5 µm | 10 µm | 19 µm | 38 µm |
| 1000 | 6 µm | 12 µm | 24 µm | 48 µm |
Kątowniki ślusarskie wykonane są w czterech klasach dokładności: 00, 0, 1 oraz 2. Klasa dokładności dotyczy głównie kątowników ślusarskich, gdyż kątowniki stolarskie i budowlane są narzędziami pozaklasowymi.
Tolerancja prostopadłości kątowników ślusarskich
| Długość [mm] | Tolerancja prostopadłości | |||
| 0 | 0 | 1 | 2 | |
| 50 | 3 µm | - | - | - |
| 75 | 3 µm | 7 µm | 14 µm | 28 µm |
| 100 | 3 µm | 7 µm | 15 µm | 30 µm |
| 150 | 4 µm | 6 µm | 18 µm | 35 µm |
| 200 | 4 µm | 8 µm | 20 µm | 40 µm |
| 250 | 5 µm | 10 µm | 23 µm | 45 µm |
| 300 | 5 µm | 11 µm | 25 µm | 50 µm |
| 500 | 7 µm | 15 µm | 35 µm | 70 µm |
| 750 | 10 µm | 20 µm | 43 µm | 85 µm |
| 1000 | 12 µm | 25 µm | 60 | 120 µm |
Aby wykonać pomiar z dokładnością 1 stopnia stosuje się kątomierz tarczowy bądź nastawny, który posiada podziałkę w pełnych stopniach. Do wykonania pomiaru dokładniejszego niż 1 stopień stosuje się kątomierze kombinowane lub uniwersalne. Natomiast do bardzo dokładnego pomiaru stosowane są liniały sinusowe, których zakres pomiaru wynosi od 0 stopni do 60 stopni.
Podsumowanie
Kątowniki ślusarskie klasy to jedno z podstawowych narzędzi pomiarowych w przemyśle. Ich skuteczność zależy nie tylko od jakości materiału, ale również od precyzji wykonania, którą opisują klasy tolerancji kątowników. Wybór odpowiedniego kątownika – zarówno pod względem wymiaru, jak i klasy – ma bezpośredni wpływ na dokładność i powtarzalność procesów pomiarowych i montażowych.
W codziennej pracy ślusarza, technologa czy operatora CNC, dobrze dobrany kątownik to gwarancja precyzyjnych ustawień i kontroli jakości na każdym etapie produkcji.
